W 1941 r. Zofia Czarnecka (vel Irmina Szpak) jako 16-letnia dziewczyna została wysłana z Piaseczna na roboty przymusowe do Niemiec. W swojej relacji opisuje warunki pracy w kilku gospodarstwach niemieckich w okolicach Złocieńca (Falkenburg) oraz swoje relacje (bardzo złe oraz bardzo dobre) z ich właścicielami i innymi robotnikami przymusowymi. Autorka, która dwukrotnie podjęła próbę ucieczki z dwóch różnych miejsc pracy, za co za każdym razem aresztowana była przez Gestapo i karnie zesłana do obozów: obozu Karnego w Inowrocławiu oraz obozu przy fabryce benzyny syntetycznej w Policach, pod Szczeciniem, opisuje również warunki życia i pracy w ww. obozach oraz represje wobec więżniów. Końcowa częśc relacji dotyczy tułaczki będącej następstem ucieczki mieszkańców Złocieńca przed zbliżajcą się armią sowiecką w marcu 1945 r, podróży do Warszawy oraz - motywowanej stopniem zrujnowania miasta - decyzji o powrocie na Ziemie Zachodnie i osiedleniu się w Drawsku Pomorskim.   Zakres chronologiczny: 1939-1945 Miejsca wydarzeń: Piaseczno, Warszawa, Złocieniec, Kutno, Inowrocław, Police, Drawsko

Praca przymusowa. Na zdjęciu: Ludwik Janiak Heringsdorf (Niemcy), 1939-1945.

Praca przymusowa. Na zdjęciu: Gabriela Janiak Gottmannsförde (Niemcy), 1939-1945. Na odwrocie dedykacja dla rodziny.

Józef Jodłowski przed budynkiem przy ul. Piłsudskiego (wówczas Świerczewskiego) 48-52, w którym po 1945 r. zamieszkiwała rodzina Jodłowskich.

Jan Jodłowski jako wartownik przed jednym z wrocławskich budynków po kapitulacji Festung Breslau.

Autor w swoich wspomnieniach przedstawia losy swoje i swojej rodziny. Opisuje pobyt we wsi Zöfing w Austrii na robotach przymusowych. Skupia się na przedstawieniu życia codziennego oraz relacji jakie łączyły Polaków z Niemcami i Austriakami. Na uwagę zasługuje tutaj opis Bożego Narodzenia i Wielkanocy. Opisuje wejście wojsk radzieckich na teren wsi, następnie dokładnie opowiada jak wyglądała jego podróż na Ziemie Zachodnie (warunki w pociągu, wygląd wsi po przejściu przez nie wojsk radzieckich). Opowiada o poważnym wypadku, któremu uległ jako młody chłopak. Następnie opisuje swoje dalsze losy: pracę w fabryce ,,PREMOS", edukację, działalność w związkach zawodowych, rozwijanie zainteresowań sportowych i turystycznych, życie osobiste. Na końcu autor wspomina o swojej pasji, jakim jest zbieranie pocztówek. Opisuje swoją działalność kulturową w RSTK. Zamieszcza również listę wystaw, które organizował. Zakres chronologiczny: 1939-2007 Miejsca wydarzeń: Frysztak (woj. podkarpackie), Zöfing (Austria), Wiedeń (Austria), Baumgarten (Austria), Judenau (Austria), Warszawa (woj. mazowieckie), Kutno (woj. łódzkie), Trzebnica (woj. dolnośląskie), Wrocław (woj. dolnośląskie)

Robotnicy przymusowi podczas wyładunku węgla z wagonów. Pierwszy od prawej - Jan Jodłowski.

Praca przymusowa. Na zdjęciu: polscy robotnicy przymusowi, Gottmannsförde (Niemcy), 1939-1945. Pierwsza z prawej siedzi Gabriela Janiak.

Robotnicy przymusowi w Breslau w oczekiwaniu na wydanie posiłku.

Jan Jodłowski (z prawej) podczas rozładunku węgla.

Praca przymusowa. Na zdjęciu: polscy i ukraińscy robotnicy przymusowi Gottmannsförde (Niemcy), 1939-1945.

Rozładunek węgla z wagonów kolejowych na wozy bądź samochdy przez robotników przymusowych w Breslau.

Robotnicy przymusowi w Breslau podczas odpoczynku po pracy. Trzeci z lewej - prawdopodobnie Jan Jodłowski.

Robotnicy przymusowi w Breslau roznoszą węgiel mieszkańcom miasta.

Jan Jodłowski (z lewej) jako robotnik przymusowy w Breslau stoi z kolegą obok pojazdu służącego do rozwożenia węgla mieszkańcom.

Na pierwszym planie pojazd [przypuszczalnie Ford V8 z ok. 1937 r.] służący do rozwożenia węgla dla mieszkańców Breslau podczas II wojny światowej.

Jan Jodłowski, robotnik przymusowy w Breslau, podczas wizyty w domu znajomej Niemki.

Praca przymusowa. Na zdjęciu: polscy robotnicy przymusowi Gottmannsförde (Niemcy), 1939-1945.

dokument zaświadczający, iż Stanisław Oszczak, ur. 22.09.1927 r. w m. Sempelburg właśc. Zempelburg, dziś: Sępólno Krajeńskie, woj. wielkopolskie jest pracownikiem Rüstungsbetrieb Werk Kreising zakłady wojskowe Krzesiny, wchodzących w skład Focke-Wulf Flugzeugbau G.M.B.H. Zweigniederlassung Posen filia poznańska firmy lotniczej Focke-Wulf; dokument wystawiony dla Amtskommisar komisarz urzędowy w m. Horleburg Koźmin Wielkopolski,

dokument zaświadczający, iż Stanisław Oszczak, ur. 22.09.1927 r. w m. Sempelburg Sępólno Krajeńskie, woj. kujawsko-pomorskie; w latach 1772-1920 i 1939-1945: Zempelburg, zamieszkały w Poznaniu przy Neumannstrasse właśc. Naumannstrasse, dziś: Działyńskich 2/12, jest zatrudniony w Rüstungbetrieb Werk KreisingZakłady Zbrojeniowe Krzesiny w poznańskiej dzielnicy Krzesiny, Flächenbau Berta prawdopodobnie chodzi o zakład budujący elementy płatowców samolotów, wydany dla Wirtschaftsamt Posen urząd ds. gospodarki w Poznaniu celem przedłużenia ważności kartek na żywność;  

Praca przymusowa. Na zdjęciu: polscy robotnicy przymusowi Gottmannsförde (Niemcy), 1939-1945.

Awers: panorama miejscowości Schwarza z zakładem przemysłowym nad rzeką na pierwszym planie, w tle niewysokie góry; podpis Schwarza Gesamtansicht Foto E. Glaser Rewers: list od Wasyla Litke dla córki / adresat Frau Leokadja Litke Litzmannstadt niemiecka okupacyjna nazwa Łodzi Lejmanstrasse 8 adres przekreślony, dopisane innym narzędziem i innym charakterem pisma Schwarza Saale nieczytelneu góry adnotacja Empfänger und an strasse? 8 Unbekant adresat i numer na ulicy? nieznany 20/XI podpis listonoszaczęsciowo uszkodzony zielony znaczek z napisem Deutsches Reich 6 Pfennige, stempel poczty w Schwarza z datą 16.6.1940

Adam Matuszak, Władysław Kuchciak i Tadeusz Stawiński poświadczają, że Wasyl Litke przebywał z nimi w Turyngii w miejscowości Schwarze-Saale od 06.06.1940 do oswobodzenia przez wojska amerykańskie; podpisy A. Matuszaka, W. Kuchciaka i T. Stawińskiego

Zawiadomienie dla członka rodziny o tym, że zaginiona pani Bogumiła Gałek była rejestrowana podczas powrotu z robót przymusowych na terenie Niemiec.

Praca przymusowa. Na zdjęciu: polscy robotnicy przymusowi; w środku Gabriela Janiak, Gottmannsförde (Niemcy), 1939-1945. po bokach niezidentyfikowni: Ludwik Janiak i Józef Joniec.

Alina Giembicka urodzona w 1923 roku w Surgwach w powiecie grudziądzkim. Ukończyła gimnazjum u Sióstr Zmartwychwstania Pańskiego w Wejherowie. Z powodu działalności propolskiej ojca, jej rodzina musiała przenieść się do Poznania, gdzie przebywało wtedy wielu działaczy plebiscytowych z Powiśla. Pod koniec wojny wróciła do Sztumu. Po wojnie, przez 15 lat, pracowała jako urzędniczka w sztumskim sądzie (zasiadła też w komisji sądowo-lekarskiej). Przez pewien czas pracowała również w sztumskim liceum.

Marian Fuks, urodzony 28 września 1914 roku w Płońsku w spolonizowanej rodzinie żydowskiej, przed wojną studiował w Szkole Reporterów Dziennikarskich,zmobilizowany do 9. Pułku Strzelców Konnych, w którym służył w latach 1936-38, jako rezerwista zmobilizowany we wrześniu 1939 roku, aresztowany i skazany na prace w łagrze w Uchcie,uwolniony w lipcu 1941 na mocy układu Sikorski-Majski, żołnierz 1. Warszawskiej Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte, po wojnie pracował w wojsku, był redaktorem „Przeglądu Kwatermistrzowskiego”, zwolniony z pracy w 1967 na fali antysemickiej nagonki, następnie zatrudniony w Żydowskim Instytucie Historycznym, redaktor kwartalnika „Biuletynu ŻIH”, w 1993 roku uzyskał tytuł profesora, autor kilkanastu książek oraz kilkaset artykułów naukowych, inicjator powstania muzeum upamiętniającego Stanisława Moniuszkę.

Kazimiera Kozieł z koleżankami, Zalesie, lata 30. XX wieku

Prace przymusowe podczas żniw na terenie dzisiejszych Niemiec, wśród robotników Stefania Idasiak z domu Rodek, początek lat czterdziestych.

W żółtym rombie z fioletową bordiurą fioletowa litera P, oznaczająca robotnika przymusowego narodowości polskiej; obowiązek takiego oznaczenia wprowadzono w III Rzeszy 08.03.1940 r.

[Popiersie nieznanego z nazwiska żołnierza prawdopodobnie Wojsk Ochrony Pogranicza.]

Trójka polskich robotników przymusowych, najprawdopodobniej w miejscowości Schwarza w Turyngii, w marynarkach, swetrach i spodniach wyjściowych, na tle winorośli porastającej ścianę lub ogrodzenie; pierwszy od prawej Wasyl Litke. Wasyl Litke przebywał od 1940 do 1945 w miejscowości Schwarza w Turyngii.

[Awers] Grupa mężczyzn w szpitalu, prawdopodobnie w obozie przejściowym w Fuldzie, trzech na pryczach trzech obok prycz, z tyłu szafka na rzeczy osobiste i piecyk, tzw. "koza"; Wasyl Litke siedzi pierwszy od lewej. [Rewers - opis autorstwa Wasyla Litke] fotografia jak tatuś leżał wszpitalu [!] ten Francuz przy tatusiu co leży to ciebie odrysował z twojej fotografii i zabrał sobie Wasyl Litke po zajęciu miejscowości Schwarza, gdzie pracował, przez armię amerykańską, przebywał w szpitalu i w obozie przejściowym prawdopodobnie w Fuldzie.

[Awers] Trzech polskich pracowników przymusowych, być może w miejscu pracy lub zakwaterowania w Schwarza w Turyngii, stoją w na trawniku pod drzewem, w tle wiejskie zabudowania gospodarcze; wszyscy ubrani w marynarki i spodnie wyjściowe, na marynarkach mają naszywkę polskiego robotnika przymusowego, mężczyzna w środku trzyma zwiniętą gazetę, prawdopodobnie numer Gońca Warszawskiego; pierwszy od prawej Wasyl Litke, drugi prawdopodobnie Julian Kopacki, trzeci prawdopodobnie Adam Cent [Rewers - trzy adnotacje pochodzące od dwóch różnych osób] Litke zapł [zamazana] Adam Cent Julian Kopacki / i mój ojciec Wasyl Litke w rodzinie nazywany Marian Wasyl Litke w latach 1940-1945 przebywał na robotach przymusowych w miejscowości Schwarza w Turyngii.

[Awers] Portret zbiorowy robotników przymusowych w Niemczech, prawdopodobnie w miejscu zakwaterowania - 9 mężczyzn siedzących i stojących przy długim stole z porcjami jedzenia i butelkami napojów, za nimi piętrowe prycze; jeden ze stojących posiada naszywkę robotnika przymusowego z terenu Czechosłowacji; drugi od prawej siedzi Wasyl Litke. [Rewers: adnotacja częściowo oddarta, częściowo nieczytelna] Wasyl Litke przebywał na robotach przymusowych w miejscowości Schwarza w latach 1940-1945.

[Awers] Portret zbiorowy robotników przymusowych w Niemczech, prawdopodobnie w miejscu zakwaterowania - 12 mężczyzn siedzących i stojących przy długim stole pod zasłoniętym oknem, obok widoczny fragment piętrowej pryczy; większość osób posiada naszywkę polskiego robotnika przymusowego; pierwszy od lewej siedzi Wasyl Litke. [Rewers] Kochanej żonie i córce z Pobytu na obczyźnie na Wieczną pamiąe [!] Marjan / Schwarza/Saale in Thüringen 6.12.41 r. Według Leokadii Litke Wasyl Litke zwany był w rodzinie Marianem.

Grupa robotników przymusowych stojąca na drodze, najprawdopodobniej w miejscowości Schwarza w Turyngii; trzech ubranych w robocze kombinezony, trzech w marynarkach, swetrach i spodniach wyjściowych; pierwszy od lewej obywatel Czechosłowacji, drugi od lewej Wasyl Litke, drugi od prawej niezidentyfikowanej narodowości, pozostali to Polacy. Wasyl Litke przebywał od 1940 do 1945 w miejscowości Schwarza w Turyngii; na innych zdjęciach widoczna jest naszywka polskiego robotnika przymusowego, jaką nosił.

Portret Wasyla Litke w garniturze z naszywką polskiego robotnika przymusowego, obok krzesło z położoną czapką, w tle skalna ściana